Wagtyñ geçmegi bilen dünýäde ýok boljak 10 tebigy baýlyk
Wagtyñ geçmegi bilen dünýäde ýok boljak 10 tebigy baýlyk
Dünýäñ ýüzünde ýaşamak üçin tokaýlardan daglara, howadan suwa we minerallara çenli köp sanly tebigy baýlyklar gerek. Durmuşy dowam etdirmek üçin bu tebigy baýlyklary dürli usullar bilen goramak, adamlaryň ilkinji nobatdaky meselesi bolmaly.
Ilatyň köpelmegi we senagat sebitleriniň giňelmegi sebäpli tebigy baýlyklara zerurlyk ýyl saýyn artýar.
Geljekde bu tebigy baýlyklary goramagyň ýollary tapylmasa, ýok bolmak howpy abanýar. Dünýäde gysga wagtyň içinde ýok boljak tebigy baýlyklara göz aýlalyñ:
10. Tokaýlar
Tokaýlar azyk, ýaşaýyş jaýy, ýangyç, lukmançylyk enjamlary, agaç we kagyz bilen üpjün edýän iň gymmatly tebigy baýlyklardan biridir.
Haýwan görnüşleri üçin tebigy ýaşaýyş ýerini üpjün etmekde möhüm rol oýnaýar. Tokaýlary sarp etmegiň esasy sebäbi, ýakylga öwrülmegi, agaçlary ýangyç hökmünde ulanmak, ýaşaýyş we gurluşyk üçin agaç zerurlygy ýaly adamzat işidir.
Tokaýlaryň azalmagy howanyň we biodürlüligiň, daşky gurşawdaky ýaşyl meýdanyň azalmagyna çynlakaý täsir edýär.
9. Toprak
Toprak dürli iýmitlerden durýar we ösümlikleriň iýmitlenmegine we ösmegine kömek edip biljek möhüm tebigy baýlykdyr. Alymlar ýakyn ýyllarda howanyň üýtgemegi bilen birlikde topragyň eroziýasy bilen baglanyşykly töwekgelçilikler barada adamlara duýduryş berýärler.
Ekerançylyk topragyň uglerod düzümini birnäçe ýyllap peseldýär. Bu, gazylyp alynýan ýangyjyň ýakylmagyndan parnik gazlarynyň çykarylmagynyň uzak möhletde ýaramaz täsirini üpjün eder.
8. Mineral baýlyklary
Demir, polat, alýumin, uglerod, kremniý, sink we mis, senagatlaşma sebäpli ýyllar boýy talap edilýän gymmatly tebigy baýlyklaryň biridir.
Demiriň çäkli serişdesi bar we öňki asyrlarda we häzirki zaman binalary, transport we infrastrukturany gurmak üçin ulanylýar. Häzirki wagtda pudagyň uly islegi sebäpli bu magdanlaryň tebigy gorlary kem-kemden azalýar.
7. Fosfat we beýleki minerallar
Gips, boksit, mika, titanium, sirkonium we fosfat deňiz ýataklarynda tapylyp bilinýän möhüm minerallardan biridir.
Häzirki zaman enjamlarymyzyň we smartfonlarymyzyň köpüsinde elektrik zynjyry hökmünde ulanylýan skandium, terbium ýaly seýrek ýer elementleri bar.
Şol bir wagtyň özünde, magnit we ýel turbinalary ýaly formasiýalarda ulanylýan bu çeşmeler ýakyn ýyllarda ýok bolar.
6. Fosfor
Fosfor ähli ýokumly maddalary ösdürip ýetişdirmegiň esasy çeşmesidir we fosfat gaýalaryndan alynýar. Dünýäde diňe ABŞ, Hytaý we Marokko ýaly üç ýerde duş gelýär.
Mundan başga-da, fosfor ösümlikleri we ýokumly maddalary ösdürip ýetişdirmek üçin ulanylýan himiki dökünlerde hem bolup bilýän esasy komponentdir.
Fosfory haýwan galyndylaryndan gaýtadan işlemek bolýar. Şeýle-de bolsa, bu öwrülişik ýokary çykdajylar bilen amala aşyrylyp bilner.
5. Tebigy gaz
Nebit we tebigy gaz ýaly gazylyp alynýan ýangyçlaryň ýerasty emele gelmegi uly geologiki wagt we uzak iş talap edýär. 2050-nji ýyla çenli ýangyç baýlyklarynyň köpüsiniň ýerden ýok boljakdygy çak edilýär.
Tebigy gaz, nebitden ýok bolmak üçin birneme uzaga çekip biler we 60 ýyl töweregi wagt alyp biler. Nebite has oňat alternatiw bolan tebigy gazda metan bar we nahar bişirmek, ýylatmak, elektrik öndürmek ýaly ýerlerde ulanylyp bilner.
Hasaplamanyň artmagy gysga wagtyň içinde tebigy gazyň hem gutarjakdygy çak edilýär.
4. Nebit
Nebit, tebigy emele gelişi gaty haýal we uzak prosesleri talap edýän çeşmedir we täzelenmek üçin köp ýyl gerek. Häzirki sarp ediş tizliginde dünýäde nebit gorlary azalmagyny dowam etdirýär.
Alymlaryň pikiriçe, nebit gorlary 30-40 ýyldan gutarar. Nebit bilen baglanyşykly täze ýataklary öwrenmek boýunça gözlegler dowam edýär. Bu ugurda täze ýataklar tapylmasa, ýakyn ýyllarda çynlakaý krizisler bolup biler.
3. Kömür
Kömür dünýäde iň arzan täzelenip bolmaýan galyndy ýangyç çeşmesidir we arzanlygy sebäpli giňden ulanylýar.
Kömür howanyň hapalanmagynyň esasy sebäplerinden biridir. Şol sebäpli ulanylyşy barada ençeme ýyl bäri uly jedeller ýüze çykdy.
Kömür ätiýaçlyklarynyň ýene 200 ýyl dowam etjekdigi çaklanylýar. Şol seneden soň dünýäde uzak wagtlap kömür tapylmaz.
2. Howa
Arassa we arassa howa adamlaryň, ösümlikleriň we ýabany tebigatyň bolmagy we ýyllaryň dowamynda uzak we sagdyn durmuşda ýaşamak üçin zerurdyr.
Howanyň hapalanmagy, uly dem alyş problemalaryna sebäp bolup biljek we daşky gurşawa zyýanly täsir edip biljek iň uly töwekgelçiliklerden biridir.
Gazylyp alynýan ýangyçlaryň, zawodlardan we senagat zawodlaryndan çykýan tüsse, magdan, zäherli gazlar we himiki maddalar howanyň hapalanmagynyň esasy sebäpleridir.
Bu tebigy baýlygy tygşytlamagyň iň oňat usuly, energiýa tygşytlaýjy enjamlary, ekologiýa taýdan arassa energiýa çeşmelerini ulanmak, daşky gurşawa ýetirilen zyýany azaltmak üçin galyndylary gaýtadan ulanmak we galyndylary seresaply taşlamakdyr.
1. Suw
Sizi gyzyklandyryp biler: Awstraliýanyň agyz suw çeşmeleri gutarýar. Suw ogurlygy başlandy!
Surfaceer togalagynyň takmynan 70 göteriminiň suw bilen örtülendigi hakykat. Gynansagam, bu suwuň diňe 2,5 göterimi sarp etmek üçin amatly arassa suwdyr. Süýji suw çeşmeleriniň az bölegi buz we gar görnüşinde.
Howanyň üýtgemegi netijesinde gyşda ýagyşyň we buzuň mukdary süýji suw baýlyklarynyň ätiýaçlyklaryny azaltdy.
Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy guramasy, 2025-nji ýyla çenli 1,8 milliard adamyň agyz suwundan peýdalanyp bilmejekdigini çaklady.
Çeşme: https://exploredia.com/top-10-natural-resources-that-will-deplete-soon
Dünýäñ ýüzünde ýaşamak üçin tokaýlardan daglara, howadan suwa we minerallara çenli köp sanly tebigy baýlyklar gerek. Durmuşy dowam etdirmek üçin bu tebigy baýlyklary dürli usullar bilen goramak, adamlaryň ilkinji nobatdaky meselesi bolmaly.
Ilatyň köpelmegi we senagat sebitleriniň giňelmegi sebäpli tebigy baýlyklara zerurlyk ýyl saýyn artýar.
Geljekde bu tebigy baýlyklary goramagyň ýollary tapylmasa, ýok bolmak howpy abanýar. Dünýäde gysga wagtyň içinde ýok boljak tebigy baýlyklara göz aýlalyñ:
10. Tokaýlar
Tokaýlar azyk, ýaşaýyş jaýy, ýangyç, lukmançylyk enjamlary, agaç we kagyz bilen üpjün edýän iň gymmatly tebigy baýlyklardan biridir.
Haýwan görnüşleri üçin tebigy ýaşaýyş ýerini üpjün etmekde möhüm rol oýnaýar. Tokaýlary sarp etmegiň esasy sebäbi, ýakylga öwrülmegi, agaçlary ýangyç hökmünde ulanmak, ýaşaýyş we gurluşyk üçin agaç zerurlygy ýaly adamzat işidir.
Tokaýlaryň azalmagy howanyň we biodürlüligiň, daşky gurşawdaky ýaşyl meýdanyň azalmagyna çynlakaý täsir edýär.
9. Toprak
Toprak dürli iýmitlerden durýar we ösümlikleriň iýmitlenmegine we ösmegine kömek edip biljek möhüm tebigy baýlykdyr. Alymlar ýakyn ýyllarda howanyň üýtgemegi bilen birlikde topragyň eroziýasy bilen baglanyşykly töwekgelçilikler barada adamlara duýduryş berýärler.
Ekerançylyk topragyň uglerod düzümini birnäçe ýyllap peseldýär. Bu, gazylyp alynýan ýangyjyň ýakylmagyndan parnik gazlarynyň çykarylmagynyň uzak möhletde ýaramaz täsirini üpjün eder.
8. Mineral baýlyklary
Demir, polat, alýumin, uglerod, kremniý, sink we mis, senagatlaşma sebäpli ýyllar boýy talap edilýän gymmatly tebigy baýlyklaryň biridir.
Demiriň çäkli serişdesi bar we öňki asyrlarda we häzirki zaman binalary, transport we infrastrukturany gurmak üçin ulanylýar. Häzirki wagtda pudagyň uly islegi sebäpli bu magdanlaryň tebigy gorlary kem-kemden azalýar.
7. Fosfat we beýleki minerallar
Gips, boksit, mika, titanium, sirkonium we fosfat deňiz ýataklarynda tapylyp bilinýän möhüm minerallardan biridir.
Häzirki zaman enjamlarymyzyň we smartfonlarymyzyň köpüsinde elektrik zynjyry hökmünde ulanylýan skandium, terbium ýaly seýrek ýer elementleri bar.
Şol bir wagtyň özünde, magnit we ýel turbinalary ýaly formasiýalarda ulanylýan bu çeşmeler ýakyn ýyllarda ýok bolar.
6. Fosfor
Fosfor ähli ýokumly maddalary ösdürip ýetişdirmegiň esasy çeşmesidir we fosfat gaýalaryndan alynýar. Dünýäde diňe ABŞ, Hytaý we Marokko ýaly üç ýerde duş gelýär.
Mundan başga-da, fosfor ösümlikleri we ýokumly maddalary ösdürip ýetişdirmek üçin ulanylýan himiki dökünlerde hem bolup bilýän esasy komponentdir.
Fosfory haýwan galyndylaryndan gaýtadan işlemek bolýar. Şeýle-de bolsa, bu öwrülişik ýokary çykdajylar bilen amala aşyrylyp bilner.
5. Tebigy gaz
Nebit we tebigy gaz ýaly gazylyp alynýan ýangyçlaryň ýerasty emele gelmegi uly geologiki wagt we uzak iş talap edýär. 2050-nji ýyla çenli ýangyç baýlyklarynyň köpüsiniň ýerden ýok boljakdygy çak edilýär.
Tebigy gaz, nebitden ýok bolmak üçin birneme uzaga çekip biler we 60 ýyl töweregi wagt alyp biler. Nebite has oňat alternatiw bolan tebigy gazda metan bar we nahar bişirmek, ýylatmak, elektrik öndürmek ýaly ýerlerde ulanylyp bilner.
Hasaplamanyň artmagy gysga wagtyň içinde tebigy gazyň hem gutarjakdygy çak edilýär.
4. Nebit
Nebit, tebigy emele gelişi gaty haýal we uzak prosesleri talap edýän çeşmedir we täzelenmek üçin köp ýyl gerek. Häzirki sarp ediş tizliginde dünýäde nebit gorlary azalmagyny dowam etdirýär.
Alymlaryň pikiriçe, nebit gorlary 30-40 ýyldan gutarar. Nebit bilen baglanyşykly täze ýataklary öwrenmek boýunça gözlegler dowam edýär. Bu ugurda täze ýataklar tapylmasa, ýakyn ýyllarda çynlakaý krizisler bolup biler.
3. Kömür
Kömür dünýäde iň arzan täzelenip bolmaýan galyndy ýangyç çeşmesidir we arzanlygy sebäpli giňden ulanylýar.
Kömür howanyň hapalanmagynyň esasy sebäplerinden biridir. Şol sebäpli ulanylyşy barada ençeme ýyl bäri uly jedeller ýüze çykdy.
Kömür ätiýaçlyklarynyň ýene 200 ýyl dowam etjekdigi çaklanylýar. Şol seneden soň dünýäde uzak wagtlap kömür tapylmaz.
2. Howa
Arassa we arassa howa adamlaryň, ösümlikleriň we ýabany tebigatyň bolmagy we ýyllaryň dowamynda uzak we sagdyn durmuşda ýaşamak üçin zerurdyr.
Howanyň hapalanmagy, uly dem alyş problemalaryna sebäp bolup biljek we daşky gurşawa zyýanly täsir edip biljek iň uly töwekgelçiliklerden biridir.
Gazylyp alynýan ýangyçlaryň, zawodlardan we senagat zawodlaryndan çykýan tüsse, magdan, zäherli gazlar we himiki maddalar howanyň hapalanmagynyň esasy sebäpleridir.
Bu tebigy baýlygy tygşytlamagyň iň oňat usuly, energiýa tygşytlaýjy enjamlary, ekologiýa taýdan arassa energiýa çeşmelerini ulanmak, daşky gurşawa ýetirilen zyýany azaltmak üçin galyndylary gaýtadan ulanmak we galyndylary seresaply taşlamakdyr.
1. Suw
Sizi gyzyklandyryp biler: Awstraliýanyň agyz suw çeşmeleri gutarýar. Suw ogurlygy başlandy!
Surfaceer togalagynyň takmynan 70 göteriminiň suw bilen örtülendigi hakykat. Gynansagam, bu suwuň diňe 2,5 göterimi sarp etmek üçin amatly arassa suwdyr. Süýji suw çeşmeleriniň az bölegi buz we gar görnüşinde.
Howanyň üýtgemegi netijesinde gyşda ýagyşyň we buzuň mukdary süýji suw baýlyklarynyň ätiýaçlyklaryny azaltdy.
Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy guramasy, 2025-nji ýyla çenli 1,8 milliard adamyň agyz suwundan peýdalanyp bilmejekdigini çaklady.
Çeşme: https://exploredia.com/top-10-natural-resources-that-will-deplete-soon
3 комментария