(Nowella)



Çagalygyndan ýetim galan Weý Guň asly Du­liňlidi. Ýigit çykandan soň, onuň bar arzuwy öýlenip, maşgalaly bolmakdy. Ýöne aýlar aý­lanyp, ýyllar geçenem bolsa, göwün diýen gelinligi­ne duşanokdy.
Ine, bir günem saý­sebäp bilen nesibesi çekip, oňa Hebeý welaýatynda, Tiňhede bolmak miýes­ser edýär. Gu ýolugruna Soňçyň şäherine sowlup, garbanyşhanalaryň birine girýär. Ol ýere gelen bir adam gürrüňdeşlikde Sima Panfaň atly öňki şäher emeldarynyň ýetişen gyzynyň bardygyny aýdýar. Loňsiň ybadathanasyna baryp, bu maşgala barada gyzyklanyp görmegi maslahat berýär.
Köpden bäri özüne mynasyp gelin gözläp ýö­ren Gu şol günüň ertesi daňdan Loňsiň ybadat­hanasyna tarap ýola düşýär. Ybadathana baranda onuň basgançaklarynda ýany goştorbaly gojanyň Aýyň ýagtysyna kitap okap oturandygyny görýär. Bilesigeliji Gu ýaşulynyň elindäki kitaba göz aý­laýar. Ýöne ondaky ýazgylaryň hiç birine düşün­mändir.
— Bu nähili kitap? — diýip, ol sypaýyçylyk bilen sorady. Soňra­da sözüniň üstüni ýetirip, şeýle diýdi: — Ýetginjek ýyllarymdan bäri okuwa gaty yhlas­lydym. Hat­ sowatdan düýpli başym çykýar. Şonuň üçinem günbatar ýurtlarynyň ulanýan sanskrit di­linem hasaba alsak, dürli dilleriň ýazuw-­pozuwyn­dan habarym bar. Emma hiç wagt bu kitapdaky ýaly
ýazgylara duşmandym.
— Sen bular ýaly kitaby hiç ýerde gören dälsiň
— diýip, goja ýylgyrdy. — Taparyn diýseňem, hiç ýerden tapyp bilmersiň. Bu dünýäden­ä asylam tapmarsyň.

— Be, bu nähili üýtgeşik kitap? — diýip, Gu gaý­tadan sorady.

— Bu kitap asman äleminiň kitaby. Ýönekeý adam ony okap bilmez. Bu ynsan oglunyň ýazgytlar kitaby.

— Şeý diýseňizläň. Onda siz bu dünýäniň adamy däl­dä. Nireden geldiňiz? Nädip bärik düşdüňiz?
— Sen gelinlik gözläp, gaty ir ýola çykypsyň. Şo­nuň üçin maňa duşduň.

— Siziň işiňiz näme? Näme kär bilen meşgullan­ýarsyňyz?
— Men her bir ynsanyň ýazgydyna görä, bolma­ly toýunyň wagtyny kesgitleýän. Älemde hiç kim şu babatda menden öňe geçip bilmez. Ana, şol hem meniň kärim.

Gojaň gürrüňini eşidip, ýylgyran Gu:
— Men eneden bolanymdan bäri ýetim. Çagaly­gymdan iň uly arzuwym öýlenip, uly maşgalanyň eýesi bolmak. Ýöne ýetişenime on ýyl geçse­de, öý­lenjek gyzymy idäp ýörşüm. Ony hiç ýerden tapa­mok. Ine, şu gün hem şol mesele boýunça duşuşy­gym bar. Gürrüň Sima Panfaň atly bir kişiniň gyzyna söz aýtmak barada barýar. Aýtsaňyzlaň, şol gyz me­niň aýalym bolup bilermi?

— Ýok! Seniň geljekki gelinligiň ýaňy üç ýaşynda. Ol on dokuz ýaşanda seniň öýüňe gelin bolup girer. Muňa geň galan Guň gözleri birden gojanyň ýan
torbasynda eglendi. Onda nämäniň bardygyny so­randa, goja şeýle jogap berdi:
— Onda gyzyl ýüpekler bar. Men oň bilen är-­aýal boljaklary çatýan. Şol ýüpekler bilen baglananlar, hatda iki maşgalanyň köneden gelýän duşmançy­lygy bar bolsa­da, ahyrsoňy durmuş gurarlar. Oňa aradaşlykdyr ýakynlyk hem täsir edip bilmez. Sen eýýäm meniň şol aýdan gyzyma baglysyň. Seniň et­jek soňky gözlegleriň netijesiz bolar.
— Onda aýt, meniň geljekki gelinligim häzir nire­de? Näme işleýär? Ol kimiň maşgalasyndan?
— Ol öz iliňden. Gök satýan aýalyň gyzy.
— Ony görüp bilerinmi?
— Ejesi hemişe ony ýany bilen bazara alyp gelýär.
Ýanym bilen gitseň görkezerin.
Asman ýagtylyp ugranda, goja goşlaryny ýygnap
Gu bilen ýola düşýär. Bazara gelenlerinde, ol elinde üç ýaşlyja gyzjagazy saklap duran bir aýaly görkez­ýär. Bir gözi kör bu hatynyň diýseň eýmenç sypaty bar eken. Gyzjagaz ondanam betermişin.
Gahary gelen Gu:
— Men onuň bilen ömür sürüp bilmerin! — diýip gygyrdy.
— Azara galma. Ähli etjek synanyşyklaryň bide­rek bolar. Saňa gelin bolup gelenden soň, siziň ogul perzendiňiz bolar. Oňa şonuň arkasyndan abraýly zenanlaryň biri bolmak garaşýar.
Bu sözleri diýip, goja ýitirim bolupdyr.
Gu hyzmatkäriniň eline hanjar berip, şeýle diýen: — Sen maňa şunça ýyllap wepaly hyzmat etdiň.
Meniň haýyşymy ýerine ýetir. Gyzjagazy görmäýin! Men seni sylaglaryn.
Hyzmatkär razylaşýar.
Ertesi gün hojaýynynyň beren hanjaryny köýne­giniň ýeňinde gizläp, hyzmatkär bazara ugraýar.
Etmeli işini edýär. Bazarda tu­ran goh­ galmagaldanam gaçyp­ gu­tulmagy başarýar. Öýe gelende Gu ondan:
— Nätdiň, iş bitirdiňmi? — diýip soraýar.
— Hawa. Ýöne pyçagym gözüniň ýokarsyna degdi.
Şeýlelikde, Gu on dört ýyllap, hatda ondanam uzak wagtlap özüne gelinlik gözläpdir, ýöne bu ugurda bitiren goşy bolmandyr.
Soňra ynanylan gulluk wezipesini birkemsiz ýeri­ne ýetirenligi sebäpli, ol Siaňjou şäheriniň welaýat häkiminiň kazyçylyk işleri boýunça kömekçisi edi­lip bellenilipdir. Ol işini şeýlebir oňat alyp barypdyr welin, häkim Wan Taý oňa öz gyzyny beripdir.
Gunuň gelninden göwni hoş eken. Emma ony bir zat iňkise goýupdyr. Gyz maňlaýyny altyn bezeg şaýlary bilen hemişe ýapyp gezer eken. Olary hiç wagt — hatda ýüzüni ýuwanda­da aýyrmandyr.
Durmuş guranlaryna bir ýyl bolan soň, Gu sebäbi­ni soranda, gelni gynanç bilen şeýle gürrüň beripdir: — Men häkimiň gyzy däl­de, ýegençisi. Kakam öm­rüniň ahyryna çenli Soňçyňde kazyň wezipesini ýe­rine ýetiripdir. Men ol wagtlar çagadym, ejem bilen doganym­a asla bilemokdym, sebäbi olar gaty ir ara­dan çykan eken. Enekäm halyma dözmän, meni ýany­na alypdyr. Ol eklenip bilmän, kakamdan galan ýerde gök ekip, onam bazarda satar eken. Üç ýaşymdakam haýsydyr bir päliýaman meni janymdan el üzdürmek isläpdir. Bagtyma, niýeti paşman, diňe maňlaýymy ýaralapdyr. Bu bezeg şaýlaryny şonuň üçin dakynýa­ryn. Ýedi­sekiz ýyl mundan ozal daýym meni tapyp,
hossarlyk etdi. Soňra saňa gelinlik edip berdi.
— Enekäň bir gözi kördümi? — diýip, Gu gyzyk­lanypdyr. Gelni:
— Hawa, edil özi. Sen ony nireden bilýäň?
Gu ähli bolup geçen zady bolşy ýaly gürrüň be­ripdir... Bolan zatlara garamazdan, olar biri­birini sylap, gaty agzybir ýaşapdyrlar. Soňra ogul per­zentleri dünýä inipdir. Onuň adyna Kun dakypdyr­lar. Kun wagty gelende Inmeniň hökümdary bolýar. Şeýle ýagdaýda bolşy ýaly, däbe görä, hökümdary dünýä inderen ene hökmünde ejesine ýokary dere­je berlipdir.
Haçan­da gelniniň kakasynyň kazyçylyk eden Soňçyň şäheriniň soňky kazysy bu gürrüňi eşide­ninde, şol şäherdäki Gun düşläp geçen garbanyş­ hanasyna «Ýazgydyňy aýdýan garbanyşhana» diýen ady dakyp, ony girelgäniň ýokarsyndan asmaklygy buýrupdyr.

Hytaý dilinden terjime eden M. GELENOWA