Borçlar
PERZENDIŇ ATA-ENÄNIŇ ÖŇÜNDÄKI BORÇLARY
1. Çaga dünýä inmezden öň, oňa ýagşy doga-dileg etmeli we çagany sag-aman dünýä indermeli;
2. Çaga üçin hemişe ýagşy doga-dileg etmeli;
3. Çagaň gulagyna Azan okatmaly;
4. Çaga dünýä inende oňa ýagşy musulman at dakmaly;
5. Çaganyň sagdyn ösmegi, iýmiti, eşigi, beýleki harajatlary we zerurlyklary ýeterlik bolar ýaly, ony maddy taýdan doly üpjün etmeli;
6. Çaganyň ýagşy terbiýelenmegi üçin ähli şertleri döretmeli;
2. Çaga haram lukma iýdirmeli däl;
6. Çagany erbet nazardan goramaly;
7. Çaga bilen gürleşmek edebini bilmeli;
8. Çaga ene dilinde geplemegi öwretmeli;
9. Çaga iýmek-içmek, ýuwnup-ardynmak edebini öwretmeli;
10. Çagany wagtynda sünnetletmeli;
11. Çaga öz ata-babalaryny, gelip çykyşyny, ilini, ýurduny, öz halkynyň taryhyny, edim-gylymyny, çagaň ýaşy ýetenden soň oňa yslamyň bäş parzyny öwretmeli;
12. Çaga bolan mähir hem söýgüde deňagramly bolmaly;
13. Çaga rehim-şepagatlylykda nusga bolmaly;
14. Çaga bezzatlyk ýa-da ters hereket etse käýýemeli, temmi bermeli, ýöne zalymlyga ýol bermeli däl;
15. Çaga adalatly bolmaly;
16. Çagadan degişli ýaşyna ýetýänçä är-aýallyk mährem gatnaşyklaryny gizlin saklamaly;
17. Çaga hemme taraplaýyn ýagşy görelde bolmaly;
18. Çagany hemme zyýanly närselerden we hadysalardan gorap gezmeli;
19. Çagalaryň özara dawalaşmagyna, duşmançylygyna düýbünden ýol bermeli däl;
20. Çaga bilim bermeli, sowat öwretmeli, onuň ylymly, dünýägaraýyşynyň giň, üşükli, düşünjeli şahsyýet bolup ýetişmegine mydama ymtylmaly;
21. Çaga ýurduň kada-kanunlaryny, maşgaladaky, jemgyýetdäki ahlak, dini, durmuşy kadalaryny öwretmeli. Çaganyň dürli enjamlary, zatlary ulananda, howpsuzlyk tehnikasyny hemişe hem gyşarnyksyz berjaý etmegine ony uýgunlaşdyrmaly;
22. Çaganyň ýamanlykdan, ýaman pişelerden, etmişlerden, erbet ýoldaşlardan, ýaramaz hadysalardan, halanmaýan gylyk-häsiýetlerden gaça durmagyny endik etdirmeli;
23. Çaga dürli hadysalarda öz-özüňi goramagyň usullaryny öwretmeli, ony ätiýaçly bolmaga endik etdirmeli;
24. Çaga zähmet terbiýesini bermeli;
25. Çagany ýaşlykdan işe, jogapkärçilige endik etdirmeli;
26. Çaga zähmet çekdirilende, onuň ýaşyna we beden gurluşyna görä iş buýurmaly, onuň başarmajak agyr işini oňa etdirmeli däl;
27. Çaga hemişe mähriban garap, onuň göwnünde adamlara bolan ýagşy garaýyşy kemala getirmeli;
28. Çagada utanç-haýa, ynsap, lebzi halallyk, ygrarlylyk, mertlik, batyrlyk we beýleki ahlak düşünjelerini terbiýelemeli;
29. Çaga pula tygşytly, emläge aýawly garamagy, diňe özüniň däl, eýsem özgäň zähmetine-de sarpa goýmagy endik etdirmeli;
30. Çaga özüne, egin-eşigine, ulanýan esbaplaryna serenjam bermegi endik etdirmeli;
31. Çaga arassaçylyk, sypaýylyk endiklerini öwretmeli;
32. Çaganyň edepli, salam-helikli, salyhatly özüni alyp barmagyny endigine öwrüp, ulular hem-de kiçiler, aýal-gyzlar bilen toý-ýas ýerlerinde, köpçülikde nähili däp-dessurlary, kadalary berjaý etmelidigini oňa pugta öwretmeli;
33. Çaga bilen hemişe wagtyňy bilelikde geçirip, olaryň aladalaryny, şatlyk-begençlerini bilmeli hem paýlaşmaly. Nähak ýerden çagaň göwnüni ynjytmaly däl;
34. Çaga hünär öwretmeli;
35. Çaga gazanç edip, güzeran aýlamagyň ýollaryny, düzgünlerini, usullaryny öwretmeli, ony öz güzeranyny aýlamaga mümkinçilik berýän kär, hünär bilen meşgullanmaga ugrukdyrmaly;
36. Çaga bilen hemişe dürli hadysalar boýunça öz tejribäňi, toplan bilimleriňi, ukyp-başarnyklaryňy paýlaşyp durmaly;
37. Çaganyň hemişe ata-enesiniň, özüniň jemgyýetdäki abraýy, mertebesi barada alada edip, öz abraýyny artdyrmaga ymtylmagyny endik etdirmeli;
38. Oglany wagtynda öýermeli, gyzy wagtynda durmuşa çykarmaly;
39. Ýagdaýyň boldugyndan ogluňa öý edinmäge, gyzyňa maddy taýdan ýetmezini ýetirmäge ýardam bermeli;
40. Çaga (esasan ogluň) öz başyny çaramagy oňaryp ugranyndan soň, onuň ryzkyny aýryp, oňa özbaşdak ýaşamaga mümkinçilik bermeli.
[/center]
Döwletmämmet Azady özüniň «Wagzy-Azat» eserinde, perzendiň ata-enäniň öňündäki borçlaryndan 40 sanysyny görkezýär. Ol borçlary hem on-ondan dört sany uly toparda jemläp, olaryň her haýsysyna aýratynlykda at beripdir. Ol borçlar aşakdakylardan ybarat:
1. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki ten bilen berjaý etmeli borçlary;
2. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki dil bilen berjaý etmeli borçlary;
3. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki köňül bilen berjaý etmeli borçlary;
4. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki mal bilen berjaý etmeli borçlary.
Perzendiň ata-ene öňünde berjaý etmeli diýlip hasaplanan dört borjunyň her haýsy on bölümden ybaratdyr:
1. Ogul-gyzyň ata-enäniň öňündäki ten bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň hyzmatyny etmek;
2. Ata-enä mynasyp hormat goýmak;
3. Ata-enäniň buýruklaryny ýerine ýetirmek;
4. Ata-ene razy bolmadyk halatlarynda sapara gitmezlik;
5. Ata-ene bir ýerden geleninde, öňünden çykyp garşy almak;
6. Ata-enäniň razyçylyk bermedik zatlaryna baş goşmazlyk (etmezlik);
7. Ata-ene bir ýere gideninde, hoş niýet bilen ýola salmak;
8. Ata-ene adyňy tutup çagyranda imrinmän barmak;
9. Ata-enäniň gerek diýen zadyny tapyp bermek, tabşyran ýumşuny açyk göwün bilen tiz ýerine ýetirmek;
10. Ata-enäniň tabşyryklaryny ýerine ýetireniňde tekepbirlik etmezlik.
2. Perzendiň ata-ene öňündäki dil (söz) bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň ýanynda belent ses bilen gürlemezlik;
2. Ata-enäniň ýanynda gyjytly-ýaňsylaýjy söz aýtmazlyk;
3. Ata-enäniň adyny ýa-da lakamyny tutmazlyk;
4. Ata-enäniň ýanynda gaharly ýa-da nägilelik bilen sözlemezlik;
5. Ata-enäniň görejine bakyp sözlemezlik;
6. Ata-enä ýüzlenende ýumşak, mylaýym sözlemek;
7. Ata-ene bilen buýruk beriji äheňde gürleşmezlik;
8. Ata-enäniň ýanynda gagyrynyp-tüýkürinmezlik, sümgürinmezlik;
9. Ata-enäniň ýanynda ýerliksiz gülmezlik;
10. Ata-ene bilen gürleşilende mähirli bolmak.
3. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki köňül bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň ýüzüne garanyňda mydama rehimli, şepagatly bolmаk;
2. Ata-enäni öz dostuň, iň ýakyn adam hasaplamak;
3. Ata-enäniň begenjine begenmek, şatlygyna şatlanmak;
4. Gaýgyly-aladaly wagtlarynda olara duýgudaşlyk etmek, şatlanmazlyk;
5. Ata-enäniň sözüne, öwüt-nesihatlaryna gaharlanmazlyk;
6. Temmi beren, käýän wagtlarynda ata-eneden öýke kine etmezlik;
7. Ata-enäniň derdi bilen dertdeş bolmak;
8. Ata-eneden ätiýaç etmek;
9. Ata-enäniň niýetine, maksadyna söz ýetirmezlik;
10. Garrap, tapdan duşen wagtlarynda-da ata-enä uzak ömür dilemek.
4. Perzendiň ata-ene öňündäki mal (baýlyk) bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň eşiginiň perzendiniňkiden artykmaç, gowy bolmagy;
2. Ata-enäniň iýmitiniň perzendiniňkiden artykmaç, gowy bolmagy;
3. Ata-enäniň öňünde duz-tagamy uly hormat bilen goýmak;
4. Ata-enäniň ýüreginiň küýsän zatlaryny, isleg-arzuwyny kyn görmän berjaý etmek;
5. Geýmek islän geýimlerini tapyp bermek, olara çykaran çykdajylaryňy, eden hyzmatyňy agzamazlyk;
6. Mal-baýlygyňy ata-eneden gizläp saklamazlyk, ony olara aýan etmek;
7. Ata-enäniň gatnaşyk eden, gowy görüşýän dost-ýarlaryny çagyryp, olara hezzet-hormat etmek;
8. Mümkinçiligi bolan wagtlarynda ata-enäniň dogan garyndaşlaryny myhmançylyga çagyryp durmak;
9. Näsaglan wagtlarynda ata-enäniň saglygyny Alladan dilemek, däri-derman üçin harajady gysganmazlyk;
10. Ata-enäniň saglygyny, uzak ýaşamagyny dileg edip, sadaka bermek.
[center]ATA-ENÄNIŇ PERZENDIŇ ÖŇÜNDÄKI BORÇLARY
(Döwrebaplaşdyrylan görnüşi)
Döwletmämmet Azady özüniň «Wagzy-Azat» eserinde, perzendiň ata-enäniň öňündäki borçlaryndan 40 sanysyny görkezýär. Ol borçlary hem on-ondan dört sany uly toparda jemläp, olaryň her haýsysyna aýratynlykda at beripdir. Ol borçlar aşakdakylardan ybarat:
1. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki ten bilen berjaý etmeli borçlary;
2. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki dil bilen berjaý etmeli borçlary;
3. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki köňül bilen berjaý etmeli borçlary;
4. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki mal bilen berjaý etmeli borçlary.
Perzendiň ata-ene öňünde berjaý etmeli diýlip hasaplanan dört borjunyň her haýsy on bölümden ybaratdyr:
1. Ogul-gyzyň ata-enäniň öňündäki ten bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň hyzmatyny etmek;
2. Ata-enä mynasyp hormat goýmak;
3. Ata-enäniň buýruklaryny ýerine ýetirmek;
4. Ata-ene razy bolmadyk halatlarynda sapara gitmezlik;
5. Ata-ene bir ýerden geleninde, öňünden çykyp garşy almak;
6. Ata-enäniň razyçylyk bermedik zatlaryna baş goşmazlyk (etmezlik);
7. Ata-ene bir ýere gideninde, hoş niýet bilen ýola salmak;
8. Ata-ene adyňy tutup çagyranda imrinmän barmak;
9. Ata-enäniň gerek diýen zadyny tapyp bermek, tabşyran ýumşuny açyk göwün bilen tiz ýerine ýetirmek;
10. Ata-enäniň tabşyryklaryny ýerine ýetireniňde tekepbirlik etmezlik.
2. Perzendiň ata-ene öňündäki dil (söz) bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň ýanynda belent ses bilen gürlemezlik;
2. Ata-enäniň ýanynda gyjytly-ýaňsylaýjy söz aýtmazlyk;
3. Ata-enäniň adyny ýa-da lakamyny tutmazlyk;
4. Ata-enäniň ýanynda gaharly ýa-da nägilelik bilen sözlemezlik;
5. Ata-enäniň görejine bakyp sözlemezlik;
6. Ata-enä ýüzlenende ýumşak, mylaýym sözlemek;
7. Ata-ene bilen buýruk beriji äheňde gürleşmezlik;
8. Ata-enäniň ýanynda gagyrynyp-tüýkürinmezlik, sümgürinmezlik;
9. Ata-enäniň ýanynda ýerliksiz gülmezlik;
10. Ata-ene bilen gürleşilende mähirli bolmak.
3. Ogul-gyzyň ata-ene öňündäki köňül bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň ýüzüne garanyňda mydama rehimli, şepagatly bolmаk;
2. Ata-enäni öz dostuň, iň ýakyn adam hasaplamak;
3. Ata-enäniň begenjine begenmek, şatlygyna şatlanmak;
4. Gaýgyly-aladaly wagtlarynda olara duýgudaşlyk etmek, şatlanmazlyk;
5. Ata-enäniň sözüne, öwüt-nesihatlaryna gaharlanmazlyk;
6. Temmi beren, käýän wagtlarynda ata-eneden öýke kine etmezlik;
7. Ata-enäniň derdi bilen dertdeş bolmak;
8. Ata-eneden ätiýaç etmek;
9. Ata-enäniň niýetine, maksadyna söz ýetirmezlik;
10. Garrap, tapdan duşen wagtlarynda-da ata-enä uzak ömür dilemek.
4. Perzendiň ata-ene öňündäki mal (baýlyk) bilen berjaý etmeli borçlary:
1. Ata-enäniň eşiginiň perzendiniňkiden artykmaç, gowy bolmagy;
2. Ata-enäniň iýmitiniň perzendiniňkiden artykmaç, gowy bolmagy;
3. Ata-enäniň öňünde duz-tagamy uly hormat bilen goýmak;
4. Ata-enäniň ýüreginiň küýsän zatlaryny, isleg-arzuwyny kyn görmän berjaý etmek;
5. Geýmek islän geýimlerini tapyp bermek, olara çykaran çykdajylaryňy, eden hyzmatyňy agzamazlyk;
6. Mal-baýlygyňy ata-eneden gizläp saklamazlyk, ony olara aýan etmek;
7. Ata-enäniň gatnaşyk eden, gowy görüşýän dost-ýarlaryny çagyryp, olara hezzet-hormat etmek;
8. Mümkinçiligi bolan wagtlarynda ata-enäniň dogan garyndaşlaryny myhmançylyga çagyryp durmak;
9. Näsaglan wagtlarynda ata-enäniň saglygyny Alladan dilemek, däri-derman üçin harajady gysganmazlyk;
10. Ata-enäniň saglygyny, uzak ýaşamagyny dileg edip, sadaka bermek.
[center]ATA-ENÄNIŇ PERZENDIŇ ÖŇÜNDÄKI BORÇLARY
(Döwrebaplaşdyrylan görnüşi)
1. Çaga dünýä inmezden öň, oňa ýagşy doga-dileg etmeli we çagany sag-aman dünýä indermeli;
2. Çaga üçin hemişe ýagşy doga-dileg etmeli;
3. Çagaň gulagyna Azan okatmaly;
4. Çaga dünýä inende oňa ýagşy musulman at dakmaly;
5. Çaganyň sagdyn ösmegi, iýmiti, eşigi, beýleki harajatlary we zerurlyklary ýeterlik bolar ýaly, ony maddy taýdan doly üpjün etmeli;
6. Çaganyň ýagşy terbiýelenmegi üçin ähli şertleri döretmeli;
2. Çaga haram lukma iýdirmeli däl;
6. Çagany erbet nazardan goramaly;
7. Çaga bilen gürleşmek edebini bilmeli;
8. Çaga ene dilinde geplemegi öwretmeli;
9. Çaga iýmek-içmek, ýuwnup-ardynmak edebini öwretmeli;
10. Çagany wagtynda sünnetletmeli;
11. Çaga öz ata-babalaryny, gelip çykyşyny, ilini, ýurduny, öz halkynyň taryhyny, edim-gylymyny, çagaň ýaşy ýetenden soň oňa yslamyň bäş parzyny öwretmeli;
12. Çaga bolan mähir hem söýgüde deňagramly bolmaly;
13. Çaga rehim-şepagatlylykda nusga bolmaly;
14. Çaga bezzatlyk ýa-da ters hereket etse käýýemeli, temmi bermeli, ýöne zalymlyga ýol bermeli däl;
15. Çaga adalatly bolmaly;
16. Çagadan degişli ýaşyna ýetýänçä är-aýallyk mährem gatnaşyklaryny gizlin saklamaly;
17. Çaga hemme taraplaýyn ýagşy görelde bolmaly;
18. Çagany hemme zyýanly närselerden we hadysalardan gorap gezmeli;
19. Çagalaryň özara dawalaşmagyna, duşmançylygyna düýbünden ýol bermeli däl;
20. Çaga bilim bermeli, sowat öwretmeli, onuň ylymly, dünýägaraýyşynyň giň, üşükli, düşünjeli şahsyýet bolup ýetişmegine mydama ymtylmaly;
21. Çaga ýurduň kada-kanunlaryny, maşgaladaky, jemgyýetdäki ahlak, dini, durmuşy kadalaryny öwretmeli. Çaganyň dürli enjamlary, zatlary ulananda, howpsuzlyk tehnikasyny hemişe hem gyşarnyksyz berjaý etmegine ony uýgunlaşdyrmaly;
22. Çaganyň ýamanlykdan, ýaman pişelerden, etmişlerden, erbet ýoldaşlardan, ýaramaz hadysalardan, halanmaýan gylyk-häsiýetlerden gaça durmagyny endik etdirmeli;
23. Çaga dürli hadysalarda öz-özüňi goramagyň usullaryny öwretmeli, ony ätiýaçly bolmaga endik etdirmeli;
24. Çaga zähmet terbiýesini bermeli;
25. Çagany ýaşlykdan işe, jogapkärçilige endik etdirmeli;
26. Çaga zähmet çekdirilende, onuň ýaşyna we beden gurluşyna görä iş buýurmaly, onuň başarmajak agyr işini oňa etdirmeli däl;
27. Çaga hemişe mähriban garap, onuň göwnünde adamlara bolan ýagşy garaýyşy kemala getirmeli;
28. Çagada utanç-haýa, ynsap, lebzi halallyk, ygrarlylyk, mertlik, batyrlyk we beýleki ahlak düşünjelerini terbiýelemeli;
29. Çaga pula tygşytly, emläge aýawly garamagy, diňe özüniň däl, eýsem özgäň zähmetine-de sarpa goýmagy endik etdirmeli;
30. Çaga özüne, egin-eşigine, ulanýan esbaplaryna serenjam bermegi endik etdirmeli;
31. Çaga arassaçylyk, sypaýylyk endiklerini öwretmeli;
32. Çaganyň edepli, salam-helikli, salyhatly özüni alyp barmagyny endigine öwrüp, ulular hem-de kiçiler, aýal-gyzlar bilen toý-ýas ýerlerinde, köpçülikde nähili däp-dessurlary, kadalary berjaý etmelidigini oňa pugta öwretmeli;
33. Çaga bilen hemişe wagtyňy bilelikde geçirip, olaryň aladalaryny, şatlyk-begençlerini bilmeli hem paýlaşmaly. Nähak ýerden çagaň göwnüni ynjytmaly däl;
34. Çaga hünär öwretmeli;
35. Çaga gazanç edip, güzeran aýlamagyň ýollaryny, düzgünlerini, usullaryny öwretmeli, ony öz güzeranyny aýlamaga mümkinçilik berýän kär, hünär bilen meşgullanmaga ugrukdyrmaly;
36. Çaga bilen hemişe dürli hadysalar boýunça öz tejribäňi, toplan bilimleriňi, ukyp-başarnyklaryňy paýlaşyp durmaly;
37. Çaganyň hemişe ata-enesiniň, özüniň jemgyýetdäki abraýy, mertebesi barada alada edip, öz abraýyny artdyrmaga ymtylmagyny endik etdirmeli;
38. Oglany wagtynda öýermeli, gyzy wagtynda durmuşa çykarmaly;
39. Ýagdaýyň boldugyndan ogluňa öý edinmäge, gyzyňa maddy taýdan ýetmezini ýetirmäge ýardam bermeli;
40. Çaga (esasan ogluň) öz başyny çaramagy oňaryp ugranyndan soň, onuň ryzkyny aýryp, oňa özbaşdak ýaşamaga mümkinçilik bermeli.
Комментариев нет